11 november 2021

Begrijpend leven

Arme scholieren. Arme docenten. Er werd weer eens duidelijk gemaakt dat er in het onderwijs toch echt achterstanden zijn ontstaan in de coronatijd. Dat wisten we natuurlijk al, want we zijn al een tijdje aan het proberen die achterstanden weg te werken. Behalve bij lezen waren er ook achterstanden bij rekenen. Grappig was wel dat de woordenschat bij Engels was toegenomen, waarschijnlijk door het (meer) kijken van Engelstalige films en series. Bij het vak Nederlands ‘spijkeren we bij’ door de inzet van extra leerkrachten en door meer aandacht te besteden aan het onderdeel Begrijpend Lezen, waarbij de achterstand het grootst was.  

Begrijpend Lezen. Tja. Kun je ook ‘niet begrijpend’ lezen dan? Tuurlijk wel! (Nee, dit is geen Aldi-reclame.) Gewoon iets lezen waar je helemaal niets van begrijpt. Je léést wel, maar hebt geen idee waar het over gaat. Alsof je, wat iedereen wel eens gebeurt, een hele bladzijde leest en je dan realiseert dat je met je gedachten ergens anders was en geen idee hebt wat je hebt gelezen. Bladzijde terugslaan en opnieuw beginnen. 

Is het zó erg dan? Dat geloof ik niet. Vaak begrijpen leerlingen de inhoud van een tekst best wel, maar worden er zulke onnodig ingewikkelde vragen over gesteld, dat ze toch onderuit gaan. Vragen die gaan over technische dingen zoals alineaverbanden, signaalwoorden, opbouwschema’s. Die vragen zijn bedacht door iemand. Die iemand heeft er een antwoord bij bedacht, wat jij maar moet snappen. Vaak ben ik het niet eens met het zogenaamd juiste antwoord op zo’n vraag. En begrijp ik heel goed dat leerlingen onzeker worden van die vragen.  

Het is wél fijn om heel gericht met dat lezen bezig te zijn. Zo ging ik laatst met een brugklas aan de slag met een tekst die ging over de problemen die de NS ervaart met graffitispuiters. Voordat we ook maar een letter hadden gelezen, gingen we eerst eens het onderwerp verkennen. Associëren op het woord ‘graffiti’ dus. Er ontstond een woordweb met begrippen die nogal uiteenliepen. Want de één riep ‘kunst’ en de ander ‘vandalisme’. Daarna keken we naar een paar nieuwsclips over het probleem. Treinen die ’s nachts ondergespoten werden en schoongemaakt moesten worden. Hoeveel dat jaarlijks kost. Bovendien rijdt zo’n trein dan weer een paar dagen niet. En dat kost óók geld. Er kwamen voorbeelden van graffiti op gebouwen, die we toch wel erg mooi vonden. En ook op treinen. Er zijn nu eenmaal graffiti-artiesten, maar ook graffiti-wannabes die niet verder komen dan een hele trein volspuiten met de voorletters van hun naam.  

Voordat we de tekst gingen lezen hadden we ook alvast afgesproken een mooie ‘tag’ te bedenken met je eigen naam, of bijnaam. Als extra opdracht. De tekst was gelukkig goed ‘begrijpbaar’. Maar het is ook prettig wanneer je de tijd hebt om een onderwerp wat breder te maken dan alleen dat stukje tekst. En het te verkennen vóórdat je gaat lezen. Begrijpend Leven zeg maar. Die tijd is er te vaak niet. Bij een toets of examen krijg je een boekwerkje met een aantal teksten voor je neus, het startschot gaat en je moet direct gaan lezen. En het liefst snel. Uit je ooghoeken zie je dat een paar klasgenoten al sneller dan jij met de vragen beginnen. Niet goed voor jouw rust, want het maakt je onzeker. Waardoor je nog gehaaster gaat lezen en dus ‘onbegrijpender’. En dan komen die vragen nog.. 

Als er dan al iets is wat we, met behulp van dat overheidsgeld kunnen kopen, is het tijd. Tijd om rustig les te geven, dingen uit te leggen, te bespreken. Levend te maken. Misschien is dát het probleem met Begrijpend Lezen: dat we de tijd niet meer nemen of krijgen om begrijpend te léven. Dingen in je op te nemen, je te verdiepen in een onderwerp en daar dus automatisch ook nieuwe begrippen bij te leren. Door bijvoorbeeld een dag mee te lopen met iemand die een bepaald beroep heeft. Door te luisteren naar iemands verhaal. Door in alle rust een tentoonstelling over een bepaald onderwerp te bekijken.  

We moeten nog vaker de school uit. De wereld in. Begrijpend Leren Leven. Dan komt het met dat Begrijpend Lezen ook wel goed. Nu alleen nog zinvollere vragen maken bij die teksten. Dan zouden die achterstanden wel eens verbazend snel kunnen verdwijnen..

De dag na de les stapte ik bij school uit de trein. Toen zag ik dat één wagon stijlvol was bewerkt door een graffiti-artiest. Legaal of illegaal? Ik maakte snel een foto met m’n mobiel. Leuk voor de les. Een passerende vrouw keek me aan of ik een pyromaan was die stiekem van z’n eigen brand stond te genieten. Ik begreep wel dat ze ’t niet begreep.  

Bert Jansen
Docent VC Twello